Według danych GUS, powierzchnia uprawy owsa w Polsce w 2022 roku wynosiła 466 tys. ha, i wprawdzie w porównaniu do 2010 roku była mniejsza o prawie 19%, to jednak zainteresowanie uprawą tej rośliny wzrasta ze względu na jej wykorzystanie pastewne, zastosowanie w przemyśle oraz właściwości fitosanitarne. 

Wymagania glebowe owsa 

Owies ma małe wymagania glebowe i powinien być uprawiany na glebach kompleksów żytnich, od bardzo dobrego do słabego oraz na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego i słabego. System korzeniowy tego gatunku jest dobrze rozwinięty i ma dużą zdolność pobierania składników pokarmowych znajdujących się w glebie w formie trudno dostępnej dla roślin. Pod tym względem owies przewyższa inne zboża, nawet żyto. Owies ma duże zapotrzebowanie na wodę, zwłaszcza w okresie od fazy strzelania w źdźbło do fazy kłoszenia. W związku z tym nie powinien być uprawiany na glebach suchych, zaliczanych do kompleksu żytniego bardzo słabego. Owies jest bardziej tolerancyjny niż inne zboża jare na kwaśny odczyn gleby (niskie pH). Toleruje pH gleby w zakresie od 4,5 do 7,2, co wynika z jego małej wrażliwości na niedobór wapnia oraz wysokiej tolerancji na obecność wolnych jonów glinu i manganu. 

Przedplon 

Najlepszymi przedplonami dla owsa są rośliny okopowe na oborniku oraz bobowate, a zwłaszcza rośliny strączkowe, które nie wysuszają stanowiska tak bardzo jak bobowate drobnonasienne. W praktyce owies najczęściej uprawiany jest po zbożach. Gatunek ten jest bardzo pożądany w zmianowaniach o dużym udziale roślin zbożowych, ponieważ korzenie owsa wydzielają alkaloid skopoletynę, który przeciwdziała rozwojowi grzybów wywołujących choroby podsuszkowe (zgorzelowe). Dzięki temu owies jest odporny na te choroby i nie uczestniczy w łańcuchu żywicielskim grzybów, co ogranicza namnażanie patogenów chorobotwórczych w roślinach następczych zmniejszając ich porażenie. Owies pozostawia po sobie dobre stanowisko dla pszenicy i jęczmienia, które są bardzo wrażliwe na porażenie chorobami podsuszkowymi. 

Z roślin zbożowych najgorszym przedplonem dla owsa jest jęczmień, ze względu na dużą patogeniczność grzybów bytujących w ryzosferze. Nie można również wysiewać owsa po owsie, ze względu na porażenie przez patogeniczne nicienie, które w znacznym stopniu zmniejszają plonowanie tej rośliny.

Duże znaczenie w uzyskaniu odpowiednich plonów owsa odgrywa nawożenie fosforem i potasem

Nawożenie owsa

Wysokie plony ziarna owsa można uzyskać przy odpowiednim zaopatrzeniu roślin w składniki pokarmowe. Nawożenie tego gatunku powinno być zbilansowane i dostosowane do zasobności gleby w składniki pokarmowe. Duże znaczenie w zapewnieniu wysokich plonów owsa odgrywa odpowiednie odżywienie fosforem i potasem. Zależnie od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie dawki P₂O₅ wynoszą od 20 do 80 kg/ha, zaś K₂O od 25 do 90 kg/ha [Tabela 1].

Tabela 1. Dawki P₂O₅ i K₂O w kg/ha dla owsa [Sułek i Noworolnik 2010]

Reakcja owsa na azot zastosowany doglebowo jest uzależniona głównie od zasobności gleby w ten składnik. Na glebach lżejszych, uboższych w składniki pokarmowe owies silnie reaguje na nawożenie azotem. Dawki tego składnika wynoszą zazwyczaj od 50 do 100 kg N/ha. Nawożenie azotem do poziomu 50 kg/ha należy zastosować jednorazowo przed siewem owsa. Natomiast większe dawki powinny być podzielone na trzy części (ok. 1/3 dawki przedsiewnie, 1/3 pogłównie w fazie strzelania w źdźbło i 1/3 w fazie wyrzucania wiech – co zwiększa zawartość białka w ziarnie).

Owies wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi, manganu oraz średnią na niedobór cynku i molibdenu. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,5, a miedzi na nowinach.

Z siewem owsa nie należy zwlekać, ponieważ wczesny wysiew to lepsze wykorzystanie wody zgromadzonej w glebie podczas zimy

Termin siewu 

Jednym z ważniejszych czynników wpływających na plonowanie owsa jest optymalny termin siewu. Owies jest rośliną dnia długiego i powinien być wysiewany wiosną możliwie jak najwcześniej. Ziarno zaczyna kiełkować już w temperaturze 3°C i rośliny są odporne na wiosenne przymrozki, zatem nie ma bariery termicznej ograniczającej wczesnowiosenny siew. Dodatkowo wczesny wysiew gwarantuje wykorzystanie wody zgromadzonej w glebie podczas zimy. Dawniej popularne było przysłowie „owies siejemy w błoto – zbieramy złoto”, które również potwierdza konieczność wysiewu tego gatunku w wilgotną glebę. Opóźnienie terminu siewu owsa o 10-14 dni powoduje zniżkę plonu o 15-22%.

Obsada nasion na polu jest zależna od kompleksu rolniczej przydatności gleby i odmiany. Powinna wynosić od 400 szt./m² na glebach żyźniejszych do 650 szt./m² na glebach słabych. Owies źle toleruje zbyt gęsty wysiew, ponieważ ze względu na brak odpowiedniej przestrzeni do optymalnego rozwoju, rośliny wytwarzają duże ilości nieproduktywnych pędów bocznych. W przypadku opóźnionych siewów lub gorszych warunków (przedplon, susza) zaleca się zwiększenie obsady o 10%. Owies wysiewa się w rzędach co 12-15 cm, na głębokość 2-4 cm (w wilgotną glebę płycej, zaś w suchą głębiej). 

Ochrona roślin 

W przypadku owsa największym problemem jest zwalczanie chwastów jednoliściennych, ze względu na brak selektywnych herbicydów służących do ich eliminacji w tej uprawie. Jedynym działaniem ograniczającym ich występowanie w łanie jest wybór stanowiska wolnego od chwastów wiechlinowatych oraz prawidłowy płodozmian.

Do zwalczania chwastów dwuliściennych w uprawie owsa zarejestrowane są substancje aktywne z grupy:

• syntetycznych auksyn (HRAC 4), takie jak: 2,4-D, aminopyralid, chlopyralid, dikamba, fluroksypyr, MCPA, mekoprop 
• inhibitorów ALS (HRAC 2), takie jak: bensulfuron, florasulam, metsulfuron, tribenuron, tifensulfuron, triasulfuron, tritosulfuron. 

W zależności od rodzaju substancji aktywnej, herbicydy można stosować od fazy 2. liścia (BBCH 12) do końca fazy strzelania w źdźbło (BBCH 39).

Aktualnie nie ma zarejestrowanych środków ochrony roślin do zwalczania chorób grzybowych w owsie podczas wegetacji roślin. Z tego względu materiał siewny tego gatunku powinien zostać zaprawiony, szczególnie przeciwko głowni pylącej i zgorzeli siewek.

Ograniczenie porażenia plantacji owsa innymi chorobami polega na działaniach profilaktycznych, takich jak: 

• prawidłowy płodozmian, 
• wysiew kwalifikowanego materiału siewnego, 
• uprawa odmian odpornych na patogeny grzybowe. 

Plantacje owsa często są atakowane przez mszyce i skrzypionki. Do zwalczania mszyc zarejestrowany jest insektycyd Transform (s.a. sulfoksaflor), natomiast do eliminacji skrzypionki w owsie nie jest zarejestrowany żaden środek. Ograniczanie występowania tego szkodnika może być prowadzone poprzez odpowiednie zabiegi uprawowe, izolację przestrzenną od zbóż i traw oraz zrównoważone nawożenie. 

Źródło:
Danielewicz J., Korbas M., Mrówczyński M. 2016. Metodyka integrowanej ochrony i produkcji Owsa dla doradców. Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Poznań. Noworolnik K., Sułek A. 2014. Agrotechnika owsa na cele paszowe i spożywcze. Studia i Raporty IUNG-PIB, 14(15): 167–180.
Poradnik Ochrony Roślin 2023. Agro Wydawnictwo Sp. z o.o.
Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2023. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Sułek A., Noworolnik K. 2010. Uprawa owsa na cele paszowe i spożywcze. IUNG-PIB, 192, Puławy.