Nawożenie mineralne jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o jakości ziarna zbóż, inne to przede wszystkim dobór odmiany, termin i gęstość siewu oraz ochrona przed chwastami, chorobami i szkodnikami.
Azot
Ma decydujący wpływ na zawartość azotu w ziarnie, a tym samym białka. W związku z tym największe dawki azotu stosuje się w uprawie pszenicy odmian jakościowych (z grupy A) oraz chlebowych (z grupy B). W miarę zwiększania dawek azotu następuje wzrost plonu ziarna, a tym samym dochodzi do zjawiska tzw. „rozcieńczania azotu”, co jest widoczne w postaci zmniejszenia zawartości białka w ziarnie. Najsilniej na zawartość białka wpływa nawożenie azotowe wykonane podczas kłoszenia (III dawka tzw. „na kłos”). Przyczynia się ona także do wykształcania ziarna o większej gęstości i lepszym wyrównaniu. Jednak, aby była ona skuteczna, rośliny wcześniej muszą być dostatecznie dobrze zapatrzone w azot. Ocenia się bowiem, że maksymalnie połowa azotu zgromadzona w ziarnie pochodzi bezpośrednio z gleby. Reszta, czyli najczęściej zdecydowana większość, bo nawet 80%, jest przemieszczana z innych organów rośliny, w tym przede wszystkim z górnych liści. Wpływ nawożenia azotowego jest jednak bardzo silnie modyfikowany przez czynniki pogodowe panujące podczas nalewania ziarna. W miarę zwiększania dawek i opóźniania ich stosowania może dochodzić do zwiększenia rozpływalności glutenu (cecha ta jeszcze niekiedy oznacza w skupie zamiast wskaźnika sedymentacji Zeleny’ego). Jednak sytuacja ta dotyczy jedynie gorszych odmian chlebowych (z grupy B), a nie odmian jakościowych (z grupy A). Dobre zaopatrzenie roślin w azot ułatwia także pobieranie innych składników, np. potasu.
Nawożenie azotem jest znacznie trudniejsze niż pozostałymi składnikami, ze względu na dużą ruchliwość tego składnika. Należy także pamiętać o zachowaniu właściwych proporcji pomiędzy dawkami azotu, fosforu i potasu. Na przykład, jednostronne nawożenie azotem przy zaniedbaniu nawożenia potasem zwiększa podatność roślin na wyleganie. Zjawisko to nie tylko utrudnia zbiór kombajnem, zmniejsza plony ziarna, ale także pogarsza jego jakość (drobniejsze i wilgotniejsze, częściej porażone przez choroby).
Szczególną ostrożność należy zachować przy nawożeniu azotowym jęczmienia browarnego. Najczęściej dawki azotu nie przekraczają 40 kg N/ha. Powodem jest bardzo rygorystyczne podchodzenie słodowni do zawartości białka w ziarnie, która nie powinno przekraczać 12,5%. Zbyt duża zawartość białka pogarsza jakość słodu, bo obniża zawartość skrobi, wydajność ekstraktu oraz powoduje zmętnienie i powstawanie osadu w piwie.
Azot można dostarczać roślinom w formie nawozów wieloskładnikowych rozsiewanych przed uprawą przedsiewną (np. Polifoska® 5, 6, 8, M, Polidap®), nawozów stałych (np. Polifoska® 5, 6, 8, M, Saletrosan® 26 Makro, Kędzierzyńska Saletra Amonowa, Salmag®, Saletrzak 27 Standard, Mocznik.pl) i ciekłych (Roztwór Mocznikowo-Saletrzany RMS 28 lub 30) stosowanych podczas okresu wegetacji oraz w opryskach dolistnych nawozami zawierającymi azot w formie amidowej (Mocznik.pl).
Fosfor
Fosfor bierze udział w wielu procesach życiowych rośliny m.in. przyczynia się do wzrostu systemu korzeniowego, przez co usprawnia pobieranie innych składników pokarmowych. Uczestniczy także w dojrzewaniu ziarna, co sprawia, że zboża wykształcają grubsze ziarno. Wzrost dawek fosforu jest dodatnio skorelowany ze wzrostem zawartości białka w ziarnie. Warto pamiętać, że nawożenie azotem w formie amonowej (N-NH4) zwiększa pobieranie fosforu, a w formie azotanowej (N-NO3) zmniejsza. Fosfor należy stosować przed uprawą przedsiewną w nawozach wieloskładnikowych (np. Polifoska® 5, 6, 8, M, Polidap®).
Potas
Bierze udział przede wszystkim w regulacji gospodarki wodnej roślin, przez są mniej podatne na suszę. Zwiększa także odporność na inne czynniki stresowe, takie jak wymarzanie, porażenie przez choroby i żerowanie szkodników. Podnosi także odporność roślin na wyleganie. Uczestniczy również w transporcie związków organicznych i mineralnych w roślinie. Takie kompleksowe działanie potasu przekłada się w efekcie końcowym na większą zawartość białka w ziarnie, gęstość w stanie zsypnym i wyrównanie oraz poprawę wartości liczby opadania, która informuje o ukrytym porośnięciu ziarna. W przeciwieństwie do fosforu, nawożenie azotem w formie amonowej (N-NH4) zmniejsza pobieranie potasu a w formie azotanowej (N-NO3) zwiększa. Podobnie jak fosfor, potas najlepiej jest stosować przedsiewnie w specjalistycznych nawozach (np. Polifoska® 5, 6, 8, M). Jedynie na glebach lżejszych ze względu na ryzyko wymywania, zaleca się wysiać 1/2-2/3 łącznej dawki przed siewem, a resztę wczesną wiosną.
Magnez
Dobre odżywienie zbóż magnezem ułatwia pobieranie azotu przez rośliny i jego dalsze przekształcanie w białko. Jest składnikiem chlorofilu, a jego niedobór przekłada się na mniejszą efektywność procesu fotosyntezy. Rośliny niedostatecznie odżywione magnezem są wrażliwsze na niedobory wody oraz niskie temperatury. Wytwarzają także gorzej wykształcone ziarno. Podobnie jak u potasu, nawożenie azotem w formie amonowej (N-NH4) zmniejsza pobieranie magnezu a w formie azotanowej (N-NO3) zwiększa. Magnez dostarcza się w nawozach stosowanych przed siewem (np. Polifoska® 5, M), pogłównie wiosną (np. Polifoska® 5, M, Salmag®, Saletrzak 27 Standard) oraz podczas dokarmiania dolistnego w formie siedmiowodnego siarczanu magnezu.
Siarka
Jest składnikiem aminokwasów, bierze także udział w syntezie białek. Dobre zaopatrzenie roślin w siarkę pozwala na zwiększenie efektywności nawożenia azotem. W uprawie odmian jakościowych pszenicy (z grupy A) i chlebowych (z grupy B) zwiększa zawartość białka oraz poprawia jakość wypiekową mąki. Dlatego przy intensywnej uprawie zbóż, a przede wszystkim pszenicy, niezbędne jest nawożenie tym składnikiem w nawozach przedsiewnych (np. Polifoska® 5, 6, 8, M, Polidap®), podczas okresu wegetacji (np. Polifoska® 5, 6, 8, M, Saletrosan® 26 Makro) oraz w formie dolistnej stosując siedmiowodny siarczan magnezu.
Mikroskładniki
Zboża są wrażliwe na niedobór manganu i miedzi, co jest szczególnie widoczne przy intensywnej technologii produkcji, w której stosuje się duże dawki azotu. Mangan ogranicza rozwój chorób podsuszkowych, co może korzystnie wpływać na gęstość i wyrównanie ziarna pszenicy uprawianej w zmianowaniach z dużym udziałem zbóż. Brak miedzi objawia się słabszym wykształcaniem ziarna. Mikroskładniki najlepiej jest stosować w formie oprysków dolistnych, najlepiej w połączeniu z siedmiowodnym siarczanem magnezu i nawozem zawierającym azot w formie amidowej (Mocznik.pl).
