Szkodniki w zbożach to głównie kilka gatunków owadów o znaczeniu gospodarczym, które żerują na roślinach powodując straty w plonie ziarna. Do wzrostu ich szkodliwości przyczyniają się uproszczenia w płodozmianie, intensyfikacja produkcji oraz zmiany klimatyczne. Sprzyjają im długie i ciepłe jesienie, co wydłuża okres żerowania na roślinach. Bezpośrednim zagrożeniem dla wysokości uzyskiwanych plonów są szkody wynikające z żerowania na nadziemnych lub podziemnych częściach roślin, a ich sprawcami w większości przypadków są larwy owadów. Uszkodzenia powstałe w wyniku żerowania stanowią łatwą drogę do wnikania patogenów.

Najważniejszymi gospodarczo szkodnikami występującymi w zbożach są skrzypionki, mszyce i pryszczarki. W ostatnich latach coraz liczniej pojawiają się: ploniarka zbożówka, łokaś garbatek, miniarki, pryszczarki oraz szkodniki glebowe (rolnice, pędraki, drutowce). 

Szkodniki w zbożach ozimych

Jakie szkody mogą powodować szkodniki zbóż? 

Mszyce na zaatakowanych roślinach występują w koloniach. W ciągu roku mogą wydać nawet kilkanaście pokoleń. Odżywiają się sokiem komórkowym, który wysysają z nadziemnych części roślin. Ogranicza to procesy asymilacji i prowadzi do spadku plonu. Ponadto mszyce są wektorem chorób wirusowych, w tym żółtej karłowatości jęczmienia.

Szkodliwość skrzypionek związana jest z żerowaniem larw, które odżywiają się miękiszem liści. Objawy żerowania widoczne są w postaci paskowanych zdrapań wzdłuż głównych nerwów.

Dorosłe osobniki łokasia garbatka żywią się kwiatami lub miękkimi ziarniakami. Większe szkody wyrządzają larwy, które wyjadają tkankę miękiszową liści, pozostawiając same nerwy. Łokaś może również wciągać całe rośliny do utworzonych norek, co skutkuje przerzedzeniem plantacji.

Larwy muchówek pryszczarkowatych żerują w dolnej części źdźbła, formując charakterystyczne, siodełkowate bruzdy. W efekcie ograniczają wzrost roślin i pogarszają jakość ziarna. Z kolei larwy miniarek uszkadzają głównie liść flagowy i podflagowy. Żywią się miękiszem, powodując charakterystyczne miny, które prowadzą do ograniczenia powierzchni asymilacyjnej.

Uszkodzenia wywołane żerowaniem larw ploniarki zbożówki występują na młodych roślinach i są widoczne w postaci żółknięcia liścia sercowego (uszkodzony liść można łatwo wyjąć z rośliny) oraz nadmiernego i bezproduktywnego krzewienia.

Pędraki i drutowce uszkadzają system korzeniowy, co prowadzi do zahamowania wzrostu i więdnięcia roślin, zaś rolnice podgryzają szyjkę korzeniową powodując odcięcie rośliny od korzeni.

Znaczną rolę w ograniczaniu występowania szkodników przypisuje się działaniom profilaktycznym polegającym na wykorzystaniu metod niechemicznych jak np. zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych zbóż lub łąk i pastwisk, wczesny wysiew, w zależności od gatunku szkodnika (-ów) z jakimi mamy problem. Stosowanie insektycydów jak dotąd jest podstawowym narzędziem w walce ze szkodnikami. W podejmowaniu decyzji o zastosowaniu ochrony chemicznej pomocne mogą być progi szkodliwości (tabela 1). Ich ustalenie wymaga systematycznego (co najmniej 1 raz w tygodniu) monitorowania plantacji praktycznie przez cały okres wegetacji (od wschodów do początku dojrzewania) pod kątem występowania szkodników. 

Tabela 1. Terminy obserwacji i progi szkodliwości dla najważniejszych szkodników zbóż

Źródło: https://www.ior.poznan.pl/plik,3398,metodyka-integrowanej-ochrony-pszenicy-ozimej-i-jarej-dla-doradcow-pdf.pdf

Decyzja o zastosowaniu insektycydu powinna być podjęta na podstawie realnego zagrożenia szkodników dla plantacji, zaś środek należy aplikować zgodnie z wymaganiami zawartymi w etykiecie. Ważna jest również rotacja insektycydów o różnym mechanizmie działania, co zapobiega uodparnianiu się szkodników na środki chemiczne. Należy je dobierać w taki sposób, który pozwoli ograniczyć ujemny wpływ insektycydów na organizmy niebędące celem zabiegu, zwłaszcza owadów zapylających i naturalnych wrogów szkodników.