Azot zawarty w glebie występuje przede wszystkim w postaci związków organicznych, pochodzących z resztek roślinnych i zwierzęcych, które w różnym tempie ulegają rozkładowi w procesie mineralizacji. W formie mineralnej występuje w glebie zaledwie 1-5% azotu ogólnego. Najwięcej azotu gromadzi się w wierzchniej, próchnicznej warstwie gleby. Glebowy azot mineralny tworzą głównie jony amonowe NH₄⁺ i azotanowe NO₃^- łatwo przyswajalne dla roślin. Azot w tych formach jest bardzo mobilny w glebie. Niemal cała pula azotu azotanowego znajduje się do dyspozycji roślin w roztworze glebowym, natomiast azot amonowy okresowo unieruchamiany jest przez kompleks sorpcyjny gleby w wyniku sorpcji wymiennej. Zmagazynowane w ten sposób jony są chronione przed wymywaniem w głąb profilu glebowego. 

Ile azoty faktycznie jest w glebie? 

Zawartość azotu mineralnego zależy od typu gleby, intensywności pobierania azotu przez rośliny oraz panujących warunków pogodowych. W ciągu roku poziom zawartości azotu nieorganicznego w glebie jest bardzo zmienny. W naszej strefie klimatycznej najmniej N_min występuje w zimie, ponieważ w niskich temperaturach, poniżej 0ºC mineralizacja ustaje. Wiosną, wraz z ociepleniem gleby (kwiecień, maj) zawartość azotu osiąga maksymalne wartości (maksimum wiosenne). Latem stężenie N_min spada wskutek pobierania przez rośliny i zmniejszenia intensywności mineralizacji (minimum letnie), a jesienią znów wyraźnie wzrasta poprzez rozkład resztek pożniwnych. Wartość N_min jest indywidulana dla każdego pola i nie znając analizy gleby i możemy ją tylko oszacować. Wartości podane w tabeli są orientacyjne i zmienne w latach. 

Średnia zasobność N_min wiosną w warstwie gleby 0-60 cm w kg N/ha (wg Dz.U. 2020, poz. 243)

Z badań wynika, że w roku w którym rzepak buduje dużą biomasę jesienią, na wiosnę w glebie lekkiej zostaje zaledwie 20-30 kg N/ha. W innych latach na glebach ciężkich ilość N_min może wynosić 80-100 kg N/ha (Szczepaniak, 2023). Przy ustalaniu wiosennej dawki azotu warto wiedzieć ile faktycznie N_min jest w glebie. Wykorzystując do obliczeń rzeczywiste dane unikniemy niepotrzebnego przenawożenia plantacji i skutecznie zapobiegniemy niedożywieniu roślin. Wyniki analizy przedstawiają zawartości NH₄⁺ i NO₃^- w mg/100 g s.m. gleby i N_min w kg/ha. Po przyporządkowaniu otrzymanej wartości do jednej z klas zasobności N_min podanej przez IUNG-PIB (Jadczyszyn i in, 2010) dowiemy się, czy zawartość azotu na polu jest niska, średnia, czy wysoka i odpowiednio przeprowadzimy korektę dawki nawozowej azotu.