​Zawartość mineralnej formy azotu (Nmin) w glebie można zbadać w każdym momencie, jednak pod względem praktyki rolniczej istotne są trzy terminy – tuż przed wysiewem roślin jarych, tuż przed ruszeniem wegetacji roślin ozimych lub w pierwszych fazach rozwojowych roślin, które w okresie wiosny rozwijają się powoli, a podczas okresu letniego znajdują się w pełni wegetacji (ziemniaki, kukurydza, buraki cukrowe). Pomiar zawartości mineralnej formy azotu w glebie w tych okresach ma na celu uzupełnienie jego zasobów do poziomu warunkującego właściwy wzrost i rozwój roślin od samego początku ich wegetacji.

Plantacje słabo rozkrzewione wymagają, wczesną wiosną, większych dawek azotu

Całkowita dawka dzielona na 2 lub 3 

Całkowitą dawkę mineralnego nawozu azotowego aplikuje się w porcjach cząstkowych – 2 lub 3. W systemie trzydawkowym dla zbóż ozimych, pierwsza dawka azotu (N₁) wnosi połowę dawki całkowitej, a dla systemu dwudawkowego – 2/3 dawki całkowitej tego składnika. Pierwsza dawka azotu w zbożach ozimych istotnie decyduje o uzyskanym w przyszłości plonie ziarna, kształtując na tym etapie stopień rozkrzewienia roślin i liczbę kłosków w kłosie. Wiosną składnik ten można dostarczyć także w połączeniu z siarką, która zwiększa efektywność jego wykorzystania przez rośliny. Generalnie, intensywność wczesnowiosennego nawożenia azotem i rodzaj wykorzystanego nawozu jest w szczególności warunkowana kondycją roślin i zasobnością stanowiska w mineralną formę azotu w tym czasie. Uzyskana wartość testu glebowego stanowi jedną ze składowych, niezbędnych do opracowania strategii nawożenia omawianym pierwiastkiem.

Jak policzyć?

Sporządzenie planu nawożenia azotem lub wyliczenie maksymalnej możliwej do zastosowania dawki tego pierwiastka jest konieczne w różnych przypadkach – warunkowanych wielkością posiadanej powierzchni gruntów rolnych (UR), prowadzeniem produkcji zwierzęcej czy rodzajem uprawianych roślin. Dobrowolne opracowanie planu nawożenia azotem dotyczy gospodarstw średnich (>10 ha UR lub >10 DJP (jednostka liczebności zwierząt w gospodarstwie)), a obligatoryjne jest dla gospodarstw dużych (> 100 ha UR lub > 50 ha upraw intensywnych lub > 60 DJP) i bardzo dużych (chów lub hodowla: > 40 000 stanowisk dla drobiu lub > 2 000 stanowisk dla świń o wadze > 30 kg lub 750 stanowisk dla macior)).

W sytuacji kiedy plan nawożenia tym składnikiem nie jest wymagany, celem wyznaczenia dawki nawozu mineralnego można przeprowadzić uproszczony bilans azotu:

dawka nawozu = (P x Pj – Ni x R – K) / 0,7

gdzie:
P – spodziewana wielkość plonu na danym stanowisku (t/ha);
Pj – pobranie jednostkowe azotu niezbędne do wytworzenia plonu (kg N/t);
Ni – azot pochodzący z innych źródeł (przykładowo z nawozów naturalnych, organicznych, są to też glebowe zasoby azotu mineralnego w okresie wiosennym – N_min);
R – równoważnik nawozowy składnika pochodzącego z innych źródeł (pozwala określić w jakim stopniu jednostka azotu pochodzącego – przykładowo z nawozu naturalnego czy zasobów glebowych zadziała tak samo jak jednostka tego składnika wniesiona w formie nawozu mineralnego);
K – korekta dla upraw, których przedplonem lub międzyplonem były rośliny bobowate;
0,7 – współczynnik wykorzystania azotu z nawozów mineralnych, dla użytków zielonych wynosi 0,8.

Przykład

Przykładowo zakładając, że pszenica ozima uprawiana jest w II roku po zastosowaniu obornika bydlęcego (zawartość azotu = 2,5 kg/t, dawka 30 t/ha), pobiera przeciętnie około 27 kg azotu na wytworzenie 1 t plonu, spodziewana wielkość plonowania wynosi 6 t/ha, a zawartość mineralnej formy tego pierwiastka w glebie na przedwiośniu wynosi 60 kg/ha, pierwszą dawkę nawozu azotowego (N₁) w systemie trzydawkowym oblicza się w kolejnych etapach:

1. ​potrzeby pokarmowe pszenicy = 6 t/ha x 27 kg/t = 162 kg N/ha;
   
2. azot pochodzący z innych źródeł:
   • obornik = 30 t/ha x 2,5 kg N/ha x 0,15 = 11,3 kg N/ha;
   • zasoby glebowe azotu mineralnego = 60 kg/ha x 0,9 = 54 kg N/ha;
   
3. pierwsza dawka N₁ = [(162 kg N/ha – 11,3 kg N/ha – 54 kg N/ha) / 0,7] / 2 = 69 kg N/ha.
   

Co istotne, producenci, którzy nie są zobowiązani do sporządzenia planu nawożenia azotem powinni stosować nawozy w takiej dawce, aby nie przekroczyć maksymalnej ilości tego pierwiastka działającego ze wszystkich źródeł (a więc także z zasobów glebowych i nawozów naturalnych czy organicznych). Dla pszenicy ozimej dopuszczalna sumaryczna wielkość dopływu azotu z różnych źródeł wynosi 200 kg N/ha. W takiej sytuacji, dla przytoczonych wyżej kalkulacji całkowita dawka nawozu mineralnego powinna zostać zmniejszona o co najmniej 3,3 kg N/ha, ponieważ: 138 kg N/ha* + 11,3 kg N/ha + 54 kg N/ha = 203,3 kg N/ha.

Przedstawione kalkulacje mogą wydawać się skomplikowane, stąd w celu przygotowania planu nawożenia azotem (oraz innymi pierwiastkami) istnieje możliwość skorzystania z aplikacji INTER-NAW, która jest dostępna bezpłatnie na stronie internetowej Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Warszawie.

* zapotrzebowanie na nawóz mineralny: (162 kg N/ha – 11,3 kg N/ha – 54 kg N/ha) / 0,7

Źródła:

1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2023 r. w sprawie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (Dz. U. z 2023 r. poz 244).
2. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne (Dz.U. 2017 poz. 1566).