Azot jest podstawowym składnikiem plonotwórczym, który decyduje o szybkości wzrostu i wielkości masy wyprodukowanej przez roślinę. Pierwiastek ten jest składnikiem związków strukturalnych, nośników energii i informacji genetycznej, związków regulujących metabolizm rośliny. Odpowiednie nawożenie roślin azotem nie tylko wpływa na ilość uzyskanego plonu, ale również w dużej mierze kształtuje jego jakość i pośrednio oddziałuje na zdrowotność roślin. Zarówno niedobór, jaki i nadmiar tego pierwiastka niekorzystnie wpływa na kondycję łanu. Zbyt dużo azotu może powodować m. in. wyleganie, czy zwiększone porażenie roślin przez choroby grzybowe (w tkankach roślin powstają bowiem związki azotowe o prostej budowie, będące źródłem substancji odżywczych dla grzyba).

Duże zapotrzebowanie na azot rośliny wykazują zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu. U zbóż proces ten rozpoczyna się od krzewienia, dlatego począwszy od tej fazy należy sukcesywnie dostarczać roślinom tego składnika.

Właściwy dobór dawki azotu oraz jej zastosowanie w optymalnych fazach rozwojowych rośliny gwarantuje maksymalne wykorzystanie tego pierwiastka przez roślinę uprawną i ogranicza straty wywołane m. in. wymywaniem azotu do głębszych warstw gleby, ulatnianiem, erozją wodną i wietrzną, procesami denitryfikacyjnymi.
W pszenicy ozimej równie ważne jak wysokie plonowanie, jest uzyskanie ziarna o dobrej jakości i wysokich parametrach technologicznych. Dlatego powinno stosować się nawożenie azotowe podzielone na trzy dawki cząstkowe (rys. 1):

1. podstawową - stosowaną wiosną przed ruszeniem wegetacji,
2. korekcyjną – aplikowaną od końca krzewienia do pełni strzelania w źdźbło,
3. na kłos - którą stosuje się od wzrostu kłosa w pochwie liściowej do pełni kłoszenia.

Ilość zastosowanego azotu w czasie wegetacji pszenicy ozimej powinna być uzależniona od zasobności gleby w ten pierwiastek, potrzeb pokarmowych rośliny oraz zakładanego (planowanego) plonu ziarna. Średnio na wytworzenie tony ziarna pszenicy jakościowej wraz z odpowiednią masą słomy potrzeba 30 kg N, czyli na wyprodukowanie 8 t ziarna roślina potrzebuje 240 kg N. Od tego wyliczonego zapotrzebowania należy odjąć ilość azotu jaką roślina może pobrać z zasobów znajdujących się w glebie. Z całości azotu dostępnego dla roślin (dostarczonego z nawozów i znajdującego się w glebie) łan wykorzystuje około 60-70%.

Rys. 1 Podział dawki azotu warunkowany formowaniem elementów struktury plonu ziarna
(źródło: Grzebisz W., 2012. Technologie nawożenia roślin uprawnych – fizjologia plonowania. Tom 2. Zboża i kukurydza. PWRiL Poznań).

1. Dawka podstawowa
Azot zastosowany wczesną wiosną wpływa stymulująco na krzewienie oraz zawiązywanie kłosków i kwiatków. Planując ilość i termin pierwszej dawki azotu, trzeba koniecznie wziąć pod uwagę stan roślin po okresie zimowym. Łany słabe, rzadkie z oznakami przemarznięcia należy nawozić wcześniej i wyższą dawką, natomiast w łanach dobrze zagęszczonych - wysiew azotu należy opóźnić i zmniejszyć jego ilość. Różnicowanie ilości zastosowanego azotu jest niezbędne, ponieważ zbyt duża jego ilość przyczynia się do nadmiernego i nieproduktywnego krzewienia pszenicy.

gdzie:
PP - potrzeby pokarmowe łanu (kg N ha-1),
P - założony plon ziarna (t ha-1),
Pj - pobranie jednostkowe azotu (kg N 1,0 t-1 ziarna + odpowiednia masa słomy)
Nmin – zawartość azotu mineralnego w glebie

2. Dawka korekcyjna
W życiu rośliny bardzo ważna jest również druga dawka nawozów azotowych, która przyczynia się do wytworzenia dużej liczby ziarniaków w kłosie oraz wykształcenia odpowiedniego aparatu asymilacyjnego. Pszenica ozima w okresie od drugiego kolanka do początku kłoszenia bardzo intensywnie rośnie, a przez to pobiera aż 40% całkowitej dawki azotu. Przy plonie 6-7 t ha-1 średnia ilość pobranego azotu wynosi 60-70 t ha-1, z tego około ¼ tej ilości przypada na okres od końca krzewienia (BBCH 29) do fazy drugiego kolanka (BBCH 32), a pozostała część na okres od fazy drugiego kolanka do stadium pełnego otwarcia pochwy liściowej (BBCH 47-49).

Termin i ilość zastosowanego azotu w drugiej dawce uzależnione są od stanu odżywienia łanu oraz obsady roślin na jednostce powierzchni. W łanach, w których zauważalny jest niedobór azotu drugą dawkę należy zastosować już na początku strzelania w źdźbło. Zwiększenie dawki azotu względem zakładanej celowe jest natomiast w łanie o większym zagęszczeniu roślin, niż wcześniej szacowano. Obliczenie ilości azotu, jaką należy zastosować w drugiej dawce jest możliwe po wyliczeniu dawki azotu stosowanej w fazie kłoszenia.

3. Dawka na kłos
Trzecia dawka azotu stosowana na kłos wpływa przede wszystkim na cechy jakościowe ziarna, takie jak: masa 1000 ziaren, zawartość białka, ilość i jakość glutenu. W celu uzyskania zadowalających parametrów jakościowych w fazie wzrostu kłosa w pochwie liściowej i kłoszenia należy zastosować od 5 do 8 kg N na 1 tonę ziarna. Pierwsza liczba dotyczy przewidywanego plonu 6 t ha-1, natomiast druga plonu powyżej 8 t ha-1. Termin stosowania trzeciej dawki azotu uzależniony jest od pogody oraz kondycji łanu. W korzystnych warunkach meteorologicznych azot należy aplikować w pełni fazy kłoszenia. W łanach niewyrównanych, piętrowych oraz w lata o małej ilości opadów azot trzeba zastosować wcześniej, w fazie wzrostu kłosa w pochwie liściowej (BBCH 45).

Na ogół pierwszą dawkę azotu stosuje się w formie nawozów sypkich (np. saletra amonowa, Salmag, Saletrzak, Pulan), a kolejne dwie w formie płynnej (np. Mocznik, Pulrea, RSM).

Piśmiennictwo
1. Grzebisz W., 2008. Nawożenie roślin uprawnych. PWRiL, Poznań.
2. Grzebisz W., 2012. Technologie nawożenia roślin uprawnych – fizjologia plonowania. Tom 2. Zboża i kukurydza. PWRiL Poznań.